Geçmiş yıllarda sayısız mesleklere mesken olan şirin ilçemiz, Tabaklık mesleği ile çevresine ün salmış, Köşgerlik ile beraber değerlendirildinde
bu iki meslek entegre olmuş ve birlikte Gaziantep ve Adana’ya kafa tutmuştur.
Geçmiş yıllarda sayısız mesleklere mesken olan şirin ilçemiz;Tabaklık mesleği ile çevresine ün salmış, köşgerlik ile beraber değerlendirildiğinde, bu iki meslek entegre olmuş ve birlikte Gaziantep ve Adana’ya kafa tutmuştur.Bu mesleğin günümüzde yaşayan en genç temsilcilerinin 60 yaşından yukarı kişiler olması dolayısı ile, bu mesleğin aşağı şehirle birlikte tarihe gömüldüğünü görmekteyiz. Tabaklık mesleğinin genel olarak tarifi; Ham deriyi işleyerek mamül deri haline getirmektir. Derilerin ait oldukları hayvanlara göre çeşitli malzeme yapımında kullanıldıklarını ve değerlendirildiklerini gördük. Buna göre; sığır, deve, ayı, merkep, at derisinden ayakkabı yüzü (satin) koyun derisinden meşin (astar), keçi derisinden taban astarı (Sahtiyan) oğlak derisinden sızılık ve camız derisinden kösele (şaka) yapılırmıştır. Tabaklık mesleğinin Besni’deki duayeninin, tabak, tabakçı ve tabakçıoğlu soy isimlerini taşıyan ailenin olduğunu ve bu meslekte uzun bir süre iştikal eden Abdullah Tabakçıoğlu ve ağabeyi Mustafa Tabakçıoğlu’ndan mesleğin icrasıyla ilgili şunları öğreniyoruz.
Malzemeler:
Kireç, kül, it pisliği, sumak yaprağı, cef kabuğu, mazı, iç yağı, boya (çeşitli renklerde), nar kabuğu.
Aletler:
Verice (ağaç parçası) demir, bazı (oklava).
Yapımı:
Kasaptan veya köylüden temin edilen ham deri (Avusturya ve Japonya’dan bile ham derinin Besni’ye geldiği söylenir) alınır, yaş halde tabakhanenin havuzuna atılır. İki gün bekletilir, çıkarılır. Vereceğe takılan derinin etleri demirle sıyrılır. Daha sonra deri kireçlenir. (Deri kireç içinde işlenir) sonra katlanır, paket yapılır 5 gün bekletilir. Heyden denilen uzun havuza atılır. Küllü suyun içerisinde bu şekilde 20 gün bekletilir. Tekrar çıkarılır, tüyü sıyrılır. Tekrar küllü suyun bulunduğu heydene atılır. 20 gün sonra tekrar çıkarılır. 1 hafta boyunca sokuda yıkanır, sonra içi tekrar sıyrılır.
Bir Besni vardı...
Bir burukluk içindeydi.
Kızılcaoba, ortaoba, meydan,
Tabakhane kokusu gönderir gibiydi, anımsıyorum.
Tahtalı oba ve bozmekan.
Bu işlemden sonra it pisliği ile dolu siliye (havuz) atılır. 4 saat boyunca çalışan elemanla işlenir. 16 saat sonra deri çıkarılır yıkamaya alınır. İt pisliğinin, deriyi yumuşattığını söyleyen Abdullah Tabakçıoğlu o yıllarda it pisliği toplamanında çocuklar arasında küçücük bir meslek oluşturduğunu ve tenekesinin 2,5 TL’ye alındığını söyledi.
Deri artık tola haline gelmiştir. Daha sonra Sokuda 12 baş ( kez) yıkanır. Daha sonra sumak yaprağından oluşan sileye konulur (deriyi pişirmesi için). 4 saat işçi çalıştıktan sonra deri 24 saat bu suyun içinde bekletilir. Havuzdan çıkarılan deri tekrar sıyrılır bu işlem bir daha tekrar edilir. Toz haline getirilmiş olan mazıyla deri sarılır, tekrar sileye atılır. 1 hafta süresince hergün 2 saat s
şire olarak depiklenir. Bu işlemler sonunda çıkarılan deriler tabakhane yakınındaki kayalıklara serilir, nemli vaziyette bükülür, içi iç yağıyla yağlanır, sonra suda ıslanır. 3-4 saat depikle yumuşatılır. Sonra boyanacaksa yaş yaş boyanır.
Bunca zahmet ve süre gerektiren bir iş olmasına karşın tabaklık mesleğine çırak olarak giren bir çocuğun çalıştığı daha ilk günün akşamı evinde annesine söylediği sözler hala dillerde dolaşmaktadır. O gün ne yaptığını soran annesine çocuk;
Çarşıdan aldık deriyi,
Götürdük sürüyü sürüyü,
Kara boyaya batırdık.
Kılını yolduk oturduk
Oldu bir sahtiyan...
O yıllardaki tabakhanelerin;
1- Yeni mahalle tabakhanesi:
Babanın oğlu Mehmet Kürtüncü, soğukpınarın üst tarafında.
2- Camıönü tabakhanesi:
Kara Mehmedin oğlu Mithat, Tahtaoba camiisinin önünde, bilahare burası Cumanın oğlu Mustafa Cilaya geçti ve üzeri oğlu Halil Cila tarafından sinema haline getirildi.
3- İbrahim Ağa tabakhanesi:
Tahtalıoba hamamının altı, genellikle kendi ailesi tarafından işletilmiş.
4- Tuluğun oğlu Haci Memet Vural Tabakhanesi:
Kaya süllümün altında demirli pınarın altında.
5- Haci Şaşoların Tabakhanesi:
İbrahim ağa tabakhanesi bitişiği olup, bir süre Alim Müftü Efendi Abdurrahman TAŞKAYNATAN ile birlikte ortak olarak çalıştırıldı.
6- Buğuroğlunun tabakhanesi
Camıönü tabakhanesi bitişiğinde Ömer Tabak Tarafından çalıştırılırdı.
7- Kara mamedin tabakhanesi
Demirlipınar karşısında genellikle kiraya verilmek suretiyle çalıştırılırdı. En son çalıştıran Seydi Ballı.
Yine bu mesleğin eskilerinden ve o yıllarda ki ehillerinden olduğunu öğrendiğimiz sayın Osman ÜLKÜ’yü İstanbul’da ikamet etmesine rağmen Tatil için geldiği Besni’de bulduk. Osman ÜLKÜ’de yukarıdaki tesbitlerimizi teyit etmekle birlikte, o yıllarda söylenen bazı şeylere işaret ederek; Mesleğin Besni’deki ilk temsilcilerinin Ermeni vatandaşlar olduğunu ve daha eskilerde Besni’de 33 tane Tabakhane bulunduğunun söylendiğini ve bölge dışından Halep, Şam gibi yörelerden bile tüccarların Besniye geldiğini söylüyordu. Bu araştırmalarımızdan; Sanat ve beceri gerektiren bir çok mesleğin ilkleri olan ermenilerin, bu becerilerini saklamak yerine paylaşma yanlısı olduklarını ve ilçe içerisinde bir mozaik oluşturduklarını gözlemledik. Bunun en büyük delili olarak Sayın Abidin MUTLU’nun yaptığı bir araştırmada 1910 yılında ki Besni Belediye Meclisinde Başkanın Müslüman dört üyeden ikisinin ermeni vatandaşlarımızdan olduğunu görüyoruz.
Tabaklık mesleğine emeği geçenler arasında isimlerini tespit edebildiklerimiz; Tabak ailesinden başta ibrahim ağa olmak üzere oğulları ve yeğenleri Abdullah ve Mustafa Tabakçıoğlu kardeşler, Ömer Tabak, Ahmet Tabakçıoğlu, H. Abdullah Dutlu, Bedir Korkmaz, Nariçinin oğlu Duran, Ali ve Osman Ülkü kardeşler, Ali Şanveren, Hacıveli, Seydi ve Şıhağa Ballı, Mustafa ve Muzaffer Alınak kardeşler. Genel olarak görüştüğümüz bütün tabaklar mesleğin kendilerini bıraktığını ve bunda en büyük etkenin, aşağı şehrin bozulmasını ve lastik ayakkabıların yaygınlaşmasıyla Köşgerlerle aynı kaderi paylaşmak zorunda kaldıklarını söylediler.
