1900’lerin başında Besni’de yaşamı neredeyse ayrıntılarıyla anlatan Şer’iyye Sicil defterleri Türkçeye çevrilmeye devam ediyor. Gaziantep Üniversitesinde Yüksek Lisans yapan iki öğrenci tarafından tez konusu yapılan Şer’iyye Sicil defterlerinde, Besni ile ilgili birçok konuda ayrıntılı bilgiler sunuluyor.
BESNİ’NİN TARİHİ AYDINLANMAYA DEVAM EDİYOR
Besni’nin 20. YY ilk çeyreğine ışık tutacak olan bir tez çalışması daha tamamlandı. Osmanlı Devleti’nin XX. Yüzyılın ilk çeyreğinde Besni’de tutulan Şer’iyye Sicil defterlerini inceleyen Yüksek Lisans öğrencisi Hanifi Kaya ve Benay Semir Bakır’ın hazırladığı tezler kabul edildi.
Danışmanlığını Besnili Akademisyen hemşerimiz Prof. Dr. Zeynel Özlü’nün yaptığı Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi Hanifi Kaya ve Benay Semir Bakır tarafından hazırlanan tezlerde Besni’deki 182 ve 187 No’lu Şeriye Sicil defteri incelendi. 1900’lerin başlarında Besni’deki yaşama ışık tutacak olan çalışma hakkında gazetemize özel açıklama yapan Yüksek Lisans Öğrencisi Hanifi Kaya; “Şer’iye sicillerinde; evlenme, boşanma, miras, vasi tayini, nafaka, ev, dükkân, hırsızlık, alacak-verecek, arazi satışları, gibi çok çeşitli konuları ihtiva eden belgeler vardır. Şer’iye sicilinde yer alan belgeler vasıtasıyla hem Besni’nin sosyal, ekonomik ve kültürel geçmişine hem de Osmanlı Devleti’nin umumi tarihine ışık tutulmaktadır. Besni bölgesinin sosyal, kültürel ve hukuksal tarihinin aydınlatılması ancak şer’iye sicillerinin incelenmesiyle mümkün olacaktır. Bu doğrultuda 187 numaralı Besni Şer’iyye Sicili incelenerek bölgenin tarihi aydınlatılmaya çalışılmıştır” dedi.
Benay Semir Bakır ise; “Bu çalışma ile 1901-1907 tarihlerini içine alan süreçte Besni de meydana gelen adli ve idari olayları okumak ve dönemin sosyo-ekonomik koşullarını anlamaya çalışmaktır. Şer’iyye sicilleri, döneminde yaşanan olaylardan kesitler sunarak objektif bakabilmeyi sağlamaktadır. İncelenen 182 Numaralı Besni Şer’iyye Sicili ile Besni de meydana gelen adli olaylar, şehrin idari yapısı, halkın sosyo-ekonomik durumu, insanların geçim kaynağı, Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki ilişkiler, aileler, aşiretler, yerleşim yerleri, görevli memurlar, alım satımı yapılan eşyalar ve hayvanlar, dokuma ürünleri, bağ, bahçe ve tarla fiyatları da dâhil olmak üzere pek çok konu hakkında önemli bilgiler sunmaktadır” şeklinde konuştu.
XX. YY BAŞINDA BESNİ’NİN 12 MAHALLESİ 82 KÖYÜ VARMIŞ
Osmanlı Devleti’nin XX. Yüzyılın ilk çeyreğini de kapsayan 182 ve 187 No’lu Şer’iyye Sicilleri Hanifi Kaya ile Benay Semir Bakır tarafından çevirisi yapılarak ileride yapılacak araştırmaların hizmetine sunuldu.
Çalışma içeriklerinden Besni’nin mahalle ve köy durumu hakkında öğrenciler “ Besni’nin bazı mahallelerinin kuruluş yıllarının çok eski zamanlara dayandığını söylemek yanlış olmayacaktır. Örnek vermek gerekirse Meydan, Ermeni ve Bozmekan mahallelerinin 1519 tahrir kayıtlarında adları geçmekteyken; Katolik Mahallesi, Hamra Mahallesi, İdris Mahallesi, Hristiyan Mahallesi, Vusta Mahallesi, Ali Paşa Mahallesi, Kahta Mahallesi ve Hacı Kasım Mahallerine 1519 tahrir kayıtlarında rastlanmamakta olup bu mahalleler sonradan kurulmuştur. Köy isimlerinde ise Beydilli, Fal, Bayıl, Keysun, Sofraz, Cencere, Penbeki, Söğüd, Kilisecik, Belviran Tut, Balkar, Tokar, Yaylacık ve Terentil köylerinin isimleri, 1519 tahrir kayıtlarında geçerken; Göze, Bostancık, Büyük Belpınarı, Çilboğaz, Kazıkan, Balyanyalangoz,Yazıyalangoz, Şamuşağı, Köseli, Çakallı, Erkenek, Eskiköy, Tavşanıngözü, Araplar, Mihmanlı, Sarıyaprak, Çukurevir, Boncuk, Birişme, Kitiş, Zekrediş, Yazıkarakuyu, Bademce, Kevcalı, Bereketli, Şambayadi, Tilek, Çelik, Köseceli, Damdırmaz, Kinirli, Sayviran, Büyük Kızılin, Suvarlı, Haydar, Küçük Kızılin, Sarıkaya, Levzin, Heznik, Zirce, Kargalı, Ahuri, Hementil, Ağkuyu, Yesri, Atmalu, Küçük Perveri, Büyük Perveri, Kuristan, Ağviran, Şinikçi, Gürünlü, Kalayeri, Dereli, Camuscu, Kızılkaya, Büyük Hozkişi, Zurnacı, Küçük Hozkişi, Marguza, Kızıloğlan, Körtanlı, Mezra, Muş, Aşağı Nasırlı ve Burunçayır köylerinin ismi geçmemektedir”
1900’LERİN BAŞINDA BESNİ’DE TARIM, HAYVANCILIK VE BAZI MESLEKLER
O dönem Besni’deki tarım, hayvancılık ve faaliyette olan bazı meslek gruplarını inceleyen Kaya şöyle devam ediyor; “Behisni kazasında Doğu-Güneydoğu ve Akdeniz ikliminin görülmesi üstelik bol akarsu kaynaklarının da bulunması geçimini tarım ve hayvancılık yaparak sağlayan halkın yetiştirdiği üründe kaliteyi, beslediği hayvanda çeşitliliği arttırarak bu sektörleri cazip hale getirmiştir. Behisni kazasında ziraat denilince akla ilk olarak tahıl ürünleri gelmektedir. Tahıl ürünlerinden ise ilk başta buğday, arpa, nohut, mercimek ve darı gelmektedir. Bunun yanı sıra pamuk, keten ve susam üretimleri de az da olsa yapılmaktadır. Ayrıca meyve sebze üretimi ve özellikle bağcılık çok önemli bir yer tutmaktadır.
Behisni Kazası’nda coğrafi yapının ve iklim şartlarının elverişli olmasından dolayı özellikle küçükbaş hayvancılık az da olsa büyükbaş hayvancılık yapılmaktaydı. Konargöçerler çoğunlukla hayvancılıkla uğraşmaktaydı. Küçükbaş hayvan olarak koyun ve keçi beslenirken179; büyükbaş hayvan olarak da öküz, merkep, deve, kısrak, at, inek ve manda beslenmekteydi. 187 numaralı Besni Şer’iye sicilinde ise hayvan fiyatlarına dair herhangi bir bilgi bulunmamakta olup, sadece askere erzak temininden dolayı 1 kıyye sığır etinin 81 para olduğuna dair bilgiye rastlanmaktadır.
Behisni Kazasındaki meslek grupları ise şöyle; Cullâhlık, Bakkalık, Boyacılık, Çiftçilik, Rençberlik, Kalaycılık, Dülgerlik, Demircilik, Kılınççılık, Köşkerlik, Kuyumculuk, Nalbantlık, Tüfengcilik, Basmacılık, Çulculuk, Palancılık, Kantarcılık, İğnecilik, Debbağlık, Terzilik, Keçecilik, Değirmencilik, Tüccarlık oluşturmaktaydı”
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE BESNİ
182 Nolu Şer’iyye Sicilinde Cumhuriyet dönemindeki Besni’den şöyle bahsediliyor; “Besni 1926’ya kadar Malatya’ya bağlı olup, daha sonra 1926–1933 yılları arasında Gaziantep’e bağlı kalırken, 1933’te İslâhiye Gaziantep’e bağlanınca Besni tekrar Malatya’nın kazası haline gelmiştir. 1933–1934 yıllarında Eski Besni’nin yerinin genişlemeye müsait olmaması ve motorlu taşıtların gitmesine müsait cadde ve sokaklarının olmayışı nedeniyle Besni kazasının yerinin değiştirilmesine karar verilmiştir. Anlatılanlara göre yer tespiti için gelen görevliler Kaya ardı yolu üzerindeki Çat olarak bilinen yere taşınmasının uygun olduğuna karar vererek, şehrin taşınması için Çat diye şimdiki Çat Mahallesinin olduğu yer gösterilmiş, böylece şehir şimdiki yerinde kurulmuştur”
YEMEN’E GİDEN ASKERLER VE BESNİ’DEKİ AŞİRETLER
182 Nolu Şer’iyye Defterinde Besni’den Yemen’e giden ve orada vefat eden askerlerin kimlik bilgilerine de yer verildi. Bilgilere göre vefat eden askerler şöyle; Balkar Köyünden Şeyho, Diyarbekir’den Ahmed Tevfik, Tut köyünden Hüseyin, Gelbulasun Köyünden Hasan, Pehnik Köyünden Mustafa, Burunçayır Köyünden Mehmed, Meydan Mahallesinden Muso, Yaylacık Köyünden Mehmed”
Yine Sicilde Besni’deki aşiretlere de yer verilirken 1900’lerin başında ilçede 6 aşiret bulunuyor. İsimleri ise şöyle; “Atmalı, Çakallı, Masdara, Belekli, Dülgerler, Şafaklı.
O DÖNEMDE GÖRÜLEN DAVALARDAN ARAZİ VE DÜKKAN FİYATLARINA KADAR BİRÇOK BELGE MEVCUT
Yüksek Lisans Öğrencisi Hanifi Kaya tez çalışması hakkında son sözlerinde ise şunları kaydetti; “187 Numaralı Besni Şer‘iyye Sicilinde XX. yüzyılın başlarında Besni kazasının başta ekonomik olmak üzere toplumsal ve siyasi yapılanması çeşitli açılardan incelenmeye çalışılmıştır. Bu tezin, Besni kazasına dair özellikle ekonomik alandaki tarih araştırmalarında çok önemli bir kaynak olmasının yanında, daha sonraki dönemlerde de yapılacak çalışmalara önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir”
Benay Semir Bakır ise sözlerini şöyle tamamladı; “182 Numaralı Besni Şer‘iyye Sicilinin incelendiği bu tez ile XX. yüzyıl başlarında Besni kazasının toplumsal, siyasi ve iktisadi yapılanması çeşitli boyutlardan incelenmeye çalışılmıştır. Bu tez ile Besni kazasına dair sosyal tarih araştırmalarına önemli bir kaynak olmanın yanı sıra, yapılacak çalışmalara da önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir”
Çevirisi yapılan Şer’iyye Sicil kayıtlarında 1901-1907 yılları ile 1905-1906 yılları arasında Besni’deki görülen davalar, bankadan çekilen paralar, faiz tutarları, Redif Teşkilatı, Müslim ve Gayrimüslim toplum, ilçedeki önde gelen aileler, bağ ve tarla fiyatları, tarım ürünlerinin fiyatları, dönemin kaymakamı, Mal Müdürü, muhtarları, imamları, Müftüsü, kâtiplerine kadar daha birçok belgeye ışık tutan çalışmanın detaylı içeriğini gazetemizin internet sitesinde yazı dizisi şeklinde yayımlayarak hemşerilerimize sunacağız.
